Einar Már Guðmundsson

Einar Már nam bókmenntir og sagnfræði við Háskóla Íslands og lauk B.A.-prófi 1979. Hann stundaði framhaldsnám í bókmenntafræði við Kaupmannahafnarháskóla en hann bjó í Kaupmannahöfn í sex ár. Fyrstu bækur hans voru ljóðabækurnar Sendisveinninn er einmana og Er nokkur í Kórónafötum hér inni? árið 1980, en hann er þó þekktari sem skáldsagnahöfundur. Handritið að fyrstu skáldsagu hans, Riddarar hringstigans, hlaut fyrstu verðlaun í bókmenntasamkeppni sem Almenna bókafélagið efndi til árið 1982 í tilefni 25 ára afmælis síns og var bókin gefin út sama ár. Þekktasta bók hans er skáldsagan Englar alheimsins, sem komið hefur út á ýmsum tungumálum. Kvikmynd gerð eftir sögunni var frumsýnd árið 2000 og skrifaði Einar handritið að henni. Hann skrifaði einnig ásamt Friðrik Þór Friðrikssyni handrit að myndunum Börn náttúrunnar og Bíódagar. Einar Már var áberandi í umræðunni í kjölfar efnahagshrunsins haustið 2008 og í búsáhaldabyltingunni, skrifaði fjölda greina í blöð og hélt ræður á útifundum. Tvær síðustu bækur hans, Hvíta bókin og Bankastræti núll, tengjast þessu og þar er fjallað mjög um þjóðfélagsmál, útrás og ýmsar brotalamir í samfélaginu.

„Ég hef valið Þegnar þagnarinnar, úr Hrimhvíta móðir. Auðvitað kom margt annað til greina. Sóleyjarkvæði fylgdi mér lengi. Ég hlustaði á tónlistina og las ljóðið um leið. Fyrstu tvö erindin gat ég sungið fyrir börnin mín fyrir svefninn. Vegna þess að ég á fimm börn, fædd á árunum 1977 – 1990 þá söng ég þessi erindi býsna lengi. Óljóð, Sjödægra og Ný og nið, þær las ég allar sem unglingur ölvaður af pólitíkinni og hinu frjálsa formi. Um stund vöktu eldri skáldin smá mótþróa, en þannig gengur það og allt kemur til manns aftur, fegurra en fyrr.

Þá má ég ekki gleyma henni móður minni heitinni, sem kunni Jóhannes úr Kötlum út í eitt, einsog sagt er í dag, og fór mjög oft með ljóðin hans. Ég er með tvær bækur Ljóðasafn I og II sem mamma hefur greinilega eignast jólin 1949. Sama ár og hún gifti sig og bróðir minn fæddist. Inni í bókinni er “útfararblöðungur” fyrir Árna J. Árnason, húsgagnasmíðameistara, prentað í Herbertsprent.
Móðir mín hét Anna Pálmadóttir. Hún og dætur Árna og Guðrúnar voru miklar vinkonur, einkum móðir mín og Steinunn, Steinunn í Brautarholti, einsog við krakkarnir kölluðum hana. Mamma hafði líka mikið samband við Ingu og Sigurð og þeirra fjölskyldu. Heima var oft talað um Guðrúnu á Mánagötunni. Hún var móðursystir þin, ekki rétt?

Þegar ég var að ljúka við skáldsöguna Fótspor á himnum ræddum við mamma um tileinkun og mamma átti hugmyndina að Þegnum þagnarinnar. Fótspor á himnum byggir á föðurætt minni, einsog þú veist. Þú þekktir Bjössa Spánarfara og fleiri. Ljóðið um Þegna þagnar notaði ég í bók um hann og hans fólk. Þetta ljóð er mér afar mikils virði. Í Draumar á jörðu tala ég um að minna á hið gleymda og gefa þögninni mál. Þetta er sami andi. Í safninu hennar mömmu er það á bls. 79, lokaljóðið í Hrimhvíta móðir.“

Þegnar þagnarinnar

Hve tigin er, Saga, þín sólheiða brá,
– en sumarið óðfluga líður.
Og eitthvað, sem titrar af tregandi þrá,
í tunglskini aldanna bíður.
Er haustblærinn fellur á fjall þitt og hlíð
og flogin er lóan af heiði,
mér óma í rökkrinu angurljóð blíð
frá ókunna hermannsins leiði.

Í dag hef ég kannað hin sannfróðu svið
og séð hina stóru og fáu.
En hvar eru hinir sem lögðu þeim lið?
Hvar leynast þeir mörgu og smáu?
– Hví neitarðu, Saga, að sýna mér allt?
– Ég sakna þess barnslega og hlýja,
sem móðurlaust ók upp í síðkveldið svalt
á silfurreið mánans – til skýja.

Þá sjónir mér lokast að liðinni öld,
ég legg frá mér bókina góðu.
Nú geng ég með ljós yfir landið í kvöld
og leita að gröfunum hljóðu,
er aðeins i hillingum hjartnanna sjást
og hníga að takmarki einu:
að geyma í mold sinni alla þá ást,
sem aldrei var getið að neinu.

Og landið mér opnast sem iðandi haf
af almúga kynslóðum liðnum,
sem sagan ei offraði orði né staf
og eru því vanastar friðnum.
– Þær hópast um sál mína, hægar sem blær,
með hjúfrandi góðleika í fasi.
Hin framliðnu hjartaslög færast mér nær,
og fótatak heyrist í grasi.

Á dulmáli reynslunnar hvísla þær hlýtt
og hallast að niðja síns eyra.
Og allt þetta gamla er aftur sem nýtt
og unun að sjá það og heyra:
Hin smágervu bros yfir sonanna sæng,
hin sviflétta hending í bögu,
hin ljúfsára þrá eftir vorboðans væng,
– nær vissuð þér indælli sögu?

Og sleitulaus elja hins einfalda manns
í annríki fábreyttra daga,
hinn græðandi varmi í handtökum hans,
jafn heilnæmur afdal sem skaga,
hið þögula lífsstríð án frægðar og fjár
í forsælu réttar og laga,
hin dauðtrygga varðstaða ár eftir ár
– er ókunna hermannsins saga.

Þeir rísa hér allir í kveldhúmsins kyrrð
úr köldum og nafnlausum gröfum,
og safnast um ljós mitt sem hljóðleikans hirð,
með höndina á forsmáðum gjöfum.
Hver kynslóð gaf allt, sem hún átti, í sjóð,
og í þeirri von, að það geymdist:
sinn yl, sína harma, sitt hjarta, sitt blóð,
– en hluturinn smælingjans gleymdist.

Ég horfi á öll þessi glóandi gull,
sem glitra í lófunum sáru,
– hve ljóðræn þau eru og leyndardómsfull,
sem leiki sér geisli á báru.
Ég undrast, hve helgasta raunin er rauð
og regnbogalitirnir skærir.
– Mér finnst sem ég skynji hér allan þann auð,
sem andann og sannleikann nærir.

Hve fagurt að dá hina máttugu menn,
sem merkið í vorblámann hófu.
En gott er það líka að líta þá enn,
sem líf upp úr moldinni grófu.
– Við steinhöggvið leiði ég styð mig og spyr,
hvort stórmennið verði ei að þola,
að grasið á þúfunum grói sem fyr,
er grásteinninn hrynur í mola.

Þá hverfur mér allt, bæði í sýn og í sögn,
og svipirnir burt frá mér líða,
og hverfa út í gleymskunnar þrotlausu þögn
sem þegnar, er réttar síns bíða.
Og máninn sér leikur í ljósblárri höll,
– en langt niðri í gröfunum ómar:
Nær kemur sú stund, þegar alþýðan öll
í aldanna sólskini ljómar?